Γράφει η Πηνελόπη Χαραλάμπους, Νομικός
Ανάλογα με τις κοινωνικοοικονομικές ανάγκες
που χαρακτηρίζουν κάθε χώρα και εποχή δημιουργείται ή
τροποποιείται ανάλογα η σχετική νομοθεσία, στη βάση νέων συνθηκών και
συσχετισμών δυνάμεων, προκειμένου να προστατεύονται τα δικαιώματα των πολιτών
και επιχειρηματιών που καλύπτονται από το Νόμο.
Με την ίδια λογική, η νομοθεσία περί
πνευματικής ιδιοκτησίας γεννήθηκε τον 18ο αιώνα στην Μεγάλη Βρετανία, ως
Εμπορικό Δίκαιο. Το Statute of Anne του 1710, που θεωρείται η πρώτη νομοθετική
πράξη που επέβαλε την ιδέα του copyright, δεν είχε αρχικά ως βλέψη την
προστασία των δημιουργών. [1] Αφορμή για τη
δημιουργία του, ήταν η ανάγκη περιορισμού του επηρεασμού που υφίσταντο η έκδοση
βιβλίων, από την βασιλική εξουσία, και η ενδυνάμωση του ανταγωνισμού μεταξύ των
εκδοτών. Έτσι αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά επίσηµα ο δηµιουργός ως αρχικός
ιδιοκτήτης του περιουσιακού δικαιώµατος εκµετάλλευσης του έργου του.
Αφού τέθηκε η βάση για την εξέλιξη των
πνευματικών δικαιωμάτων, κατά τη Γαλλική Επανάσταση (1789), εμφανίστηκαν οι
πρώτοι νόμοι που αναγνώρισαν τα περιουσιακά δικαιώματα των δημιουργών πάνω στα
έργα τους. Ενώ το 1790, είδαμε για πρώτη φορά την έννοια του copyright στο
πλαίσιο σχετικής νομοθεσίας των ΗΠΑ, η οποία όριζε την εγχώρια παραγωγή, κάτι
που έδωσε τη δυνατότητα για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στους εκδότες να
αντιγράφουν συστηματικά βιβλία που προέρχονταν από τη Μεγάλη Βρετανία.
Με τη ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη που
υπήρξε το 19ο αιώνα, και καθώς οι ανάγκες των πολιτών και των επιχειρήσεων
αυξάνονταν, επιχειρείται η διεθνοποίηση της πνευματικής ιδιοκτησίας μέσω της
Συνθήκης της Βέρνης το 1886[2], όπου έγινε η
πρώτη προσπάθεια να βρεθεί η χρυσή τομή μεταξύ των συμφερόντων των δημιουργών,
των εκδοτών και αυτών του κοινού. Η όλη συζήτηση βασίστηκε στο ότι το πρόβλημα
που είχαν να αντιμετωπίσουν ήταν η εξισορρόπηση του ιδιωτικού και του δημόσιου
συμφέροντος και όχι απλώς η επιβολή ενός ιδιοκτησιακού καθεστώτος.[3]
Μετά τα μέσα του 20ου αιώνα, όταν η
πολιτιστική βιομηχανία αναρριχήθηκε σταδιακά στο κέντρο του σύγχρονου
καπιταλισμού μέσω των ΜΜΕ, ο νομοθέτης άρχισε να πιέζετε στην αύξηση της
περιόδου πνευματικής ιδιοκτησίας και στην αναθεώρηση του νομοθετικού της
πλαισίου.
Οι ΗΠΑ ήταν αυτές που τον 20ο αιώνα, έθεσαν
και εξέλιξαν το νομοθετικό πλαίσιο του copyright, ιδρύοντας το Copyright Act[4]. Το Copyright Act
του 1976 έθεσε τη διάρκεια της πνευµατικής ιδιοκτησία στα 50 χρόνια μετά το
θάνατο του δημιουργού (φυσικό πρόσωπο), ή στα 75 όταν πρόκειται για επιχείρησης
(νομικό πρόσωπο). Στα πλαίσια του Νόµου αυτού το 1998 έληγε η προστασία των
χαρακτήρων και έργων της Walt Disney η οποία είχε ιδρυθεί το 1923. Η Αµερικανική
πολιτιστική βιομηχανία, µε πρώτη την Walt Disney, πίεσε τότε την Αµερικανική Kυβέρνηση
µε αποτέλεσµα την ψήφιση ενός νέου νόµου, αποκαλούμενου Mickey Mouse Protection
Act[5] , ο οποίος
επέκτεινε την διάρκεια προστασίας των έργων στα 70 χρόνια μετά το θάνατο του
δημιουργού ή στα 95 χρόνια μετά την πρώτη έκδοση εάν πρόκειται για ιδιοκτησία
επιχείρησης.
Όπως αντιλαμβανόμαστε, πλέον η επιμήκυνση
της πνευματικής ιδιοκτησίας δεν αφορά πρωτίστως τους δημιουργούς, αλλά τις
εταιρείες διαχείρισης πνευματικών δικαιωμάτων και τους εκδότες. Επί του
παρόντος, οι κοινωνίες συνεχώς εξελίσσονται και οι ανάγκες των ανθρώπων
πολλαπλασιάζονται, ενώ οι επιχειρήσεις συνεχώς αναζητούν το διαφορετικό που θα
μπορέσει να τους δώσει το προβάδισμα στον τομέα τους, κάτι που για το νομοθέτη
μεταφράζεται ως ανάγκη για αλλαγή.
Σήμερα, ο όρος πνευματική ιδιοκτησία δεν
μπορεί να περιέχει μόνο την παραδοσιακή λειτουργία της πολιτιστικής
βιομηχανίας, στην οποία ανήκουν προϊόντα με υλική μορφή, όπως βιβλία, δίσκοι,
εφημερίδες, περιοδικά, CD, DVD κ.ά. Η ψηφιοποίηση των πολιτιστικών αγαθών
διαχωρίζει το περιεχόμενο ως δυαδική πληροφορία και το υλικό μέσο, με
αποτέλεσμα των πολλαπλασιασμό του πολιτιστικού αγαθού με μηδενικό κόστος. Αυτό
όμως αλλάζει παράλληλα και το χαρακτήρα του αγαθού, καθώς παύει να είναι
αποκλειστικός.[6]
Αυτή λοιπόν είναι και η ουσιαστική διαφορά
του Διαδικτύου, καθώς προσφέρει πληθώρα αγαθών σε αντίθεση με το φυσικό κόσμο
όπου επικρατεί η σπανιότητα. Έτσι, η προστιθέμενη αξία μετακινείται σταδιακά
στους πληροφοριακούς ενδιάμεσους όπως είναι οι μηχανές αναζήτησης και τα
κοινωνικά δίκτυα, δηλαδή το Facebook, η Google κ.ά.[7]
Συνέπεια λοιπόν της ψηφιοποίησης, είναι η
διάχυση των πολιτιστικών αγαθών και του πολιτισμικού περιεχομένου στο
Διαδίκτυο, με τρόπο πολύ πιο αποτελεσματικό και μαζικό από κάθε άλλη φορά. Αυτό
αποτελεί εξέλιξη καθώς αποσταθεροποιεί τα οικονομικά μοντέλα της πολιτιστικής
βιομηχανίας, αν και αφήνει ένα βασικό κενό καθώς επιτρέπει άνευ προηγουμένου
δημιουργικότητα για εκατομμύρια απλούς χρήστες σε όλο τον κόσμο.
Άραγε υπάρχει ανάγκη ελέγχου της νέας αυτής
τάξης πραγμάτων; Μήπως θα μπορούσαμε με κάποιο τρόπο να επιβάλουμε τεχνητά στο
ψηφιακό περιβάλλον περιορισμούς που ισχύουν στην παραγωγή και διανομή των
υλικών αγαθών; Αν γινόταν αυτό, θα επιτυγχάναμε την επαναφορά του
συναγωνιστικού χαρακτήρα στα ψηφιακά
προϊόντα ούτως ώστε η αγορά να επανέλθει στην μέχρι πριν ισχύουσα κατάστασή
της.
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να επιτύχουμε κάτι
τέτοιο. Αρχικά, είναι η καταστολή των χρηστών που διαμοιράζουν προστατευόμενο
περιεχόμενο, με διάφορες κυρώσεις όπως
πρόστιμο, φυλάκιση ή και διακοπή σύνδεσης. Επίσης, θα μπορούσαμε μέσω traffic
shaping, αποκλεισμό ιστοτόπων αλλά και υπηρεσιών να φιλτράρουμε τη χρήση του
Διαδικτύου, ενώ υπάρχει και η δυνατότητα επιβολής περιορισμών ψηφιακής
διαχείρισης (DRM[8]), δηλαδή
τεχνολογιών υπαγωγής των χρηστών στον έλεγχο κάποιου τρίτου, ο οποίος παρέχει
περιεχόμενο.[9]
Η καταστολή των χρηστών που ανταλλάσουν
περιεχόμενο χωρίς να έχουν οικονομικό κέρδος επιφέρει δυσάρεστες επιπτώσεις για
τους ίδιους οι οποίες είναι εντελώς δυσανάλογες ως προς τη βαρύτητα του
αδικήματος. Τέτοιες μπορεί να είναι η έρευνα στην οικία και το χώρο εργασίας
τους, η κατάσχεση των ηλεκτρονικών τους υπολογιστών και σκληρών δίσκων κ.ά. Για
το λόγο αυτό, έχει ψηφιστεί στην Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία η πολιτική του three
strikes[10], η οποία όμως
έχει ακόμη αρκετές προοπτικές εξέλιξης ως προς την προστασία της ιδιωτικότητας,
τις ατομικές ελευθερίες αλλά και την ίδια την αποτελεσματικότητα της καταστολής
των χρηστών.
Η δεύτερη επιλογή για την καταστολή του
διαμοιρασμού στο Διαδίκτυο έχει να κάνει με το φιλτράρισμα του. Προκειμένου να
μπορεί να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, αποτελεί προϋπόθεση η συνεργασία των πάροχων,
η οποία δεν είναι πάντα τόσο εύκολο να εξασφαλισθεί εάν θεωρητικά πρόκειται να
περιορίσει τη διαδικτυακή τους δράση. Το φιλτράρισμα του διαδικτύου μπορεί να
σημαίνει είτε διάκριση εις βάρος κάποιων πρωτοκόλλων όπως είναι τα προγράμματα peer
to peer[11], ή το
μπλοκάρισμα της πρόσβασης σε «πειρατικούς» ιστότοπους.
Κάτι τέτοιο όμως θα καταπατούσε την αρχή
της δικτυακής ουδετερότητας (Net Neutrality), βάσει της οποίας προβλέπεται ότι
όλες οι πληροφορίες πρέπει να διακινούνται χωρίς διάκριση ανεξάρτητα της φύσης
και του σκοπού τους από τους παρόχους.[12]
Παράλληλα. η προοπτική αυτή εγείρει κρίσιμες ερωτήσεις ως προς τη χρήση
προγραμμάτων peer to peer , την παραβίαση προσωπικών δεδομένων των χρηστών και
την αντικειμενικότητα τέτοιων αποφάσεων.
Το παράδειγμα της Αυστραλίας είναι προς
αποφυγή, καθώς μεταξύ των χιλίων ιστοτόπων στους οποίους απαγορεύθηκε η
πρόσβαση υπήρχαν και κάποιοι, όπως η Wikipedia, που μπλοκαρίστηκαν χωρίς κάποια
αιτιολόγηση .Γενικότερα µια τέτοια προσέγγιση είναι επικίνδυνη εφόσον
δημιουργεί τις βάσεις ενός συστήματος μαζικού ελέγχου του Διαδικτύου και
δύναται να εξελιχθεί σε λογοκρισία, ενώ σταδιακά οι πολίτες χάνουν την πίστη
τους στις εκάστοτε κυβερνήσεις. Εκτός της Αυστραλίας, μέχρι σήμερα µόνο
απολυταρχικά καθεστώτα όπως αυτά της Κίνας, του Ιράν και της Βόρειας Κορέας έχουν
υιοθετήσει τη μέθοδο αυτή.[13]
Τρίτον, η επιλογή της επιβολής DRM στα
πολιτιστικά αγαθά, σταδιακά έχει εγκαταλειφθεί καθώς κρίθηκε μη αποτελεσματική
και παραγωγική[14], αν και υπήρξε
η ψήφιση κάποιον νομοθεσιών υπέρ τους, όπως το Digital Millenium Act του 1998,
οι οποίες δεν ίσχυσαν αφού σταδιακά εγκαταλείφθηκε η χρήση τους.
Καταληκτικά, το Διαδίκτυο με τη σημερινή
του μορφή και την προοπτική εξέλιξης που έχει, μας παρέχει ποικίλες δυνατότητες
τις οποίες δεν έχουμε ακόμη εξερευνήσει. Αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος που
νομοθετικά τόσο στην εσωτερική νομοθεσία του Κράτους, όσο και στην ισχύουσα
Ευρωπαϊκή και Διεθνή νομοθεσία, υπάρχουν πολλά κενά ως προς τη χρήση του Διαδικτύου,
γεγονός που οδηγεί στην παραβίαση ή και κατάχρηση ουσιωδών ανθρωπίνων
δικαιωμάτων και επιχειρησιακών συμφερόντων, όπως είναι ο ορισμός και η
προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας στο Διαδίκτυο.
Διαβάστε ακόμα: Κύπρος: Φορολογικός παράδεισος για Εταιρείες Περιορισμένης Ευθύνης: Τι είναι αυτό που μπορεί να προσφέρει (της Π.Χαραλάμπους, Νομικού)
[1] Ronan Deazley, On the origin of the right to
copy: charting the movement of copyright law in eighteenthcentury
Britain
(1695-1775), Hart Publishing, 2004.
[2] Α.
Δημητρόπουλος,Πνευματική Ιδιοκτησία και Internet (Η Συνταγματική τους Προστασία), Εθνικόν και
Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιων Αθηνών, 2006
[3] Florent Latrive, Du
bon usage de la piraterie, Exils, 2004 Found At:
http://www.freescape.eu.org/piraterie/complet.html
[4] The Copyright Act of
1976 Found At: https://www.copyright.gov/title17/92appa.pdf
[5] Christine Harold,
OurSpace: resisting the corporate control of culture, University of Minnesota
Press, 2007.
[6] Éric Brousseau,
Nicolas Curien (eds.), Internet and digital economics, Cambridge University
Press, 2007
[7] Michel Gensollen,
Laurent Gille, Marc Bourreau, Nicolas Curien « Content Distribution Via the
Internet », Communications et Stratégies, N°55, 3rd quarter, 2004 Found At:
http://www.gensollen.net/C&S55_tax_upload.pdf
[8] Digital Rights
Management
[9] Matthew David, Peer
to Peer and the Music Industry: The Criminalization of Sharing, SAGE
Publications Ltd, 2010.
[10] Σύμφωνα με
την πολιτική αυτή, σε περίπτωση που ένας χρήστης πιαστεί να διαμοιράζει
προστατευόμενο περιεχόμενο τις δύο πρώτες φορές δέχεται μια προειδοποίηση και
την τρίτη φορά του κόβεται η σύνδεση στο Διαδίκτυο για έξι μήνες με ένα χρόνο,
συν την επιβολή του ανάλογου προστίμου.
[11] Ο όρος
αυτός δημιουργήθηκε για να περιγράψει δίκτυα τα οποία έχουν την απαίτηση οι
χρήστες του να μοιράζονται με τα υπόλοιπα μέλη του δικτύου τα αρχεία τους, τους
ηλεκτρονικούς τους πόρους ή οτιδήποτε άλλο απαιτηθεί για κάποιο κοινό σχέδιο.
Σε ένα τέτοιο δίκτυο, όλοι οι σταθμοί εργασίας έχουν ίσες ικανότητες αλλά και
ευθύνες, ενώ πληροφορίες που βρίσκονται στον ένα κόμβο, ανάλογα με τα
δικαιώματα που καθορίζονται, μπορούν να διαβαστούν από όλους τους άλλους και
αντίστροφα.
[12] Jonathan Zittrain,
The Future of the Internet--And How to Stop It, Yale University Press, 2009.
Found At: http://yupnet.org/zittrain/
[13] Ν.
Σμυρναίος, Πνευματικά δικαιώματα,
πολιτιστική βιομηχανία και διαδίκτυο, 2010
[14] Christopher May, «
Digital Rights Management and the breakdown of social norms », First Monday,
Volume 8, Number 11 - 3 November 2003. Found At:
http://firstmonday.org/htbin/cgiwrap/bin/ojs/index.php/fm/article/viewArticle/1097/1017
Σχόλια