Μελέτη της Κατερίνας Σοφοκλέους, ασκ.Δικηγόρου*
Περίληψη: Το διαδίκτυο και τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης έχουν
κατακλείσει τη ζωή όλων. Η εγκληματική συμπεριφορά μέσω του διαδικτύου καρποφορεί
και αναδυόμενες εγκληματικές συμπεριφορές εμφανίζονται όπως είναι το sexting
και sextortion.Για το λόγο αυτό είναι σημαντική η κατανόηση αυτών των
φαινομένων και η προβληματική της ποινικοποίησης τους αφού προκύπτουν σημαντικά
και ενδιαφέροντα νομικά ζητήματα . Στην κυπριακή έννομη τάξη υπάρχουν ορισμένες
διατάξεις που μπορούν να εφαρμοστούν για την αντιμετώπιση των φαινομένων αυτών,
αλλά υπάρχουν και κενά. Παρόλ’ αυτά, εκτός από την νομική αντιμετώπιση του
θέματος, είναι σημαντική η πρόληψη και η γνώση του τρόπου που το θύμα μπορεί να
αντιμετωπίσει μια τέτοια κατάσταση. Τέλος, όπως φαίνεται, η πολιτεία πρέπει
άμεσα να οχυρωθεί με τα κατάλληλα «όπλα» ώστε να μπορεί να ανταπεξέλθει στις
νέες προκλήσεις της κοινωνίας και της τεχνολογίας.
Λέξεις-κλειδιά: Sexting - sextortion - ηλεκτρονικό έγκλημα - μέσα κοινωνικής
δικτύωσης - ανθρώπινα δικαιώματα - κίνδυνοι - τρόποι αντιμετώπισης
Εισαγωγή
Η εξέλιξη της τεχνολογίας είναι δεδομένη. Το διαδίκτυο,
γενικότερα, αλλά και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ειδικότερα, έχουν εισχωρήσει
στην καθημερινότητα μας. Η ζωή όλων έγινε ευκολότερη και πλέον είναι το κύριο
μέσο ψυχαγωγίας για κάθε παιδί, έφηβο και ενήλικο, που εκούσια ή αναγκαστικά μπήκαν
σε όλο αυτό το σύστημα.
Ωστόσο, η χρήση του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικών
δικτύωσης συχνά γίνεται με άγνοια, χωρίς προσοχή και προφυλάξεις με αποτέλεσμα
οι χρήστες να βρίσκονται καθημερινά στο στόχαστρο των ηλεκτρονικών εγκληματιών,
οι οποίοι ψάχνουν για ανυποψίαστα θύματα για να υλοποιήσουν τα σχέδια τους. Η
άγνοια των κινδύνων και των τρόπων αντιμετώπισης τους θυματοποιούν πρόσωπα με
αντίκτυπο στο κοινωνικό τους περιβάλλον. Έτσι, αναπτύσσεται με ταχύτατους
ρυθμούς το ηλεκτρονικό έγκλημα, το οποίο δύναται να λαμβάνει διάφορες μορφές.
Ι. Το Sexting και το Sextortion : γενικά χαρακτηριστικά
Με την πάροδο των ετών διαμορφώνονται νέες εγκληματικές δραστηριότητες.
Ιδιαίτερα, το διαδικτυακό έγκλημα καρποφορεί. Το διαδικτυακό έγκλημα
παρουσιάζεται με πολλές παραλλαγές αλλά η παρούσα μελέτη θα εστιάσει στο Sexting
και στο Sextortion. Η διάκριση είναι λεπτή και θα πρέπει να γίνει κατανοητή για
την κατηγοριοποίηση των εγκληματικών συμπεριφορών.
Το sexting είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση διαδικτυακού εγκλήματος.
Καταρχάς, είναι ένα πρόσφατο φαινόμενο που αφορά στην αποστολή γυμνών ή
ημίγυμνων φωτογραφιών μέσω κινητού ή άλλης ηλεκτρονικής συσκευής σε άλλο άτομο.1.
Στο σημείο αυτό, είναι σημαντικό να επισημανθεί εκ των προτέρων ότι το sexting
ως συμπεριφορά δεν είναι ποινικά κολάσιμη πράξη. Η ποινικοποίηση του ξεκινά,
όταν η πράξη ξεφύγει από τα νόμιμα όρια. .
Το Sextortion («Σεξβιασμός» ή «Σεξουαλικός Εκβιασμός»), αποτελεί
ένα είδος sexting που μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα. Το Sextortion ετυμολογικά
προέρχεται από τις αγγλικές λέξεις “sex + extortion”, το οποίο στην ουσία
σημαίνει σεξουαλικός εκβιασμός. Είναι, δηλαδή, το έγκλημα που έχει σχέση με
σεξουαλικές πράξεις και εκβιασμό.2.
Υπάρχουν διάφορες συμπεριφορές που μπορούν να χαρακτηριστούν
ως sextortion. Για να γίνει πιο κατανοητό, μια ερμηνεία είναι η χρήση
σεξουαλικών μηνυμάτων, φωτογραφιών ή video με σκοπό την χειραγώγηση/ εκβιασμό
κάποιου στην παραγωγή σεξουαλικών φωτογραφιών, videos ή για συνάντηση στην πραγματική
ζωή, ώστε να έρθουν σε συνουσία. Ένα διαφορετικό σενάριο είναι ότι πολλοί
δράστες χρησιμοποιούν το υλικό που συλλέγουν από τα θύματά τους με σκοπό να
τους χειραγωγήσουν3 και να αποσπάσουν χρήματα από αυτά.
ΙΙ. Το Sexting
Τι αφορά όμως το sexting; Καταρχάς θα πρέπει να γίνει
κατανοητό ότι το sexting από μόνο του δεν είναι παράνομο. Ειδικότερα, η
νομοθεσία δεν παρεμβαίνει στην σεξουαλική δραστηριότητα συναινούντων προσώπων. Υπάρχουν
δύο είδη sexting. To συναινετικό και το μη-συναινετικό.4. Το συναινετικό δεν
είναι επιζήμιο, αλλά ο μόνος κίνδυνος που ελλοχεύει είναι η πιθανότητα
καταδίκης με βάσει την νομοθεσία περί παιδικής πορνογραφίας, όταν εμπλέκονται
ανήλικοι.5. Το μη-συναινετικό sexting τις πλείστες φοράς, αν όχι όλες, ξεκινά ως
συναινετικό. Η σχέση των συναινούντων προσώπων μετά από ένα τσακωμό ή χωρισμό
διαβρώνεται και τις πλείστες φορές ο κάτοχος του υλικού που έχει αποσταλεί από
το άλλο πρόσωπο εθελούσια, το προωθεί σε τρίτους.6.
Το δίκαιο παρεμβαίνει όταν η φύση της δραστηριότητας
διαφοροποιείται. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό συμβαίνει την στιγμή που τα
μηνύματα που έχουν ανταλλάξει τα εν λόγω πρόσωπα ξεφεύγουν από τα όρια της
συναινετικής σχέσης και μπαίνουν στην θέα άλλων προσώπων7. Έχει διαπιστωθεί ότι
οι συνέπειες των πράξεων που αποτελούν το sexting μεταξύ ενηλίκων συναινούντων
προσώπων δεν είναι σοβαρές. Το πρόβλημα δημιουργείται, κυρίως, για τους έφηβους,
οι οποίοι, όπως φαίνεται, είναι περισσότερο επιρρεπείς σε τέτοιου είδους
πράξεις και θυματοποιούνται ευκολότερα. Σε προσωπικές ιστορίες φαίνεται ότι
πολλοί από τους έφηβους γίνονται θύματα bullying και γελοιοποίησης. 8. Οι
συνέπειες μπορούν να είναι μοιραίες τόσο ατομικά όσο και κοινωνικά. Για
παράδειγμα, σε ατομικό επίπεδο τα θύματα μπορούν να φτάσουν στο σημείο της αυτοκτονίας,
ενώ σε κοινωνικό επίπεδο υπήρξε περίπτωση κατά την οποία έγινε χρήση του υλικού
που βρισκόταν σε κατοχή προσώπου για εμπορικούς σκοπούς και την αποκόμιση
κέρδους από την πώληση του.9.
Πιο πάνω έχει διατυπωθεί η άποψη, ότι οι έφηβοι είναι
περισσότερο επιρρεπείς στους κινδύνους του διαδικτύου. Αυτό δεν είναι τυχαίο
αφού σε έρευνα φάνηκε ότι οι ανήλικοι λόγω της έλλειψης της ψυχοκοινωνικής
ωριμότητα (psychosocial maturity) και της αδυναμίας τους να συνειδητοποιήσουν
τις μελλοντικές συνέπειες των πράξεων τους (future-oriented thinking) γίνονται
εύκολα θύματα των επίδοξων διαδικτυακών δραστών.10. Έρευνες αποδεικνύουν ότι οι
έφηβοι στερούνται των ικανοτήτων στη λήψη αποφάσεων που πρόκειται να έχουν σαν
ενήλικες, συμπεριλαμβανομένων και των πιο πάνω ικανοτήτων.11.
Α. Η προβληματική της ποινικοποίησης του Sexting
Η ποινικοποίηση των συμπεριφορών που εμπίπτουν στο sexting δεν
είναι εύκολη. Υπάρχουν ευαίσθητα νομικά ζητήματα που τόσο ο νομοθέτης όσο και ο
δικαστής θα πρέπει να επιμεληθεί. Στις Η.Π.Α., καταρχήν, το US Supreme Court καθιέρωσε
κάποιες γενικές αρχές για τους ανήλικους παραβάτες, χωρίς όμως να κάνει αναφορά
συγκεκριμένα για το θέμα του sexting.12. Ενδεικτικά μπορεί να γίνει αναφορά στην
απόφαση Thompson v. Oklahoma, 487 U.S. 815 (1988) όπου το Δικαστήριο αναγνώρισε
τις ιδιαιτερότητες των νέων και έτσι έκρινε ότι δεν θα πρέπει να
αντιμετωπίζονται όπως οι ενήλικες παραβάτες.13. Δεύτερον, το ζήτημα
αντιμετωπίζεται επίσης με σημείο αναφοράς τις διατάξεις κατά της παιδικής
πορνογραφίας.14. Αυτό προκάλεσε νομικά προβλήματα. Στην υπόθεση Miller v Skumanick 15,
ο εισαγγελέας απείλησε τρεις ανήλικες με ποινική δίωξη εάν αυτές αρνηθούν να
μπουν σε αναμορφωτικό πρόγραμμα που διαμορφώθηκε με σκοπό να τις διδάξει «τι σημαίνει
να είσαι κορίτσι στην σημερινή κοινωνία»16. Οι τρεις οικογένειες διαφώνησαν και
προσπάθησαν να αποτρέψουν την δίωξη. Στο σημείο αυτό αναδείχθηκε ένα από τα
βασικότερα προβλήματα στην ποινικοποίηση του sexting. Συγκεκριμένα, οι
οικογένειες υποστήριξαν ότι οι εν λόγω προσπάθειες του εισαγγελέα παραβιάζουν ανθρώπινα
δικαιώματα που είναι συνταγματικά κατοχυρωμένα. Υποστήριξαν, δηλαδή, ότι παραβιάζεται
η ελευθερία της έκφρασης των κοριτσιών, αλλά και το δικαίωμα των γονέων να
μεγαλώσουν τα παιδιά τους όπως αυτοί επιθυμούν. Το Δικαστήριο έκρινε ότι παραβιάζονται
τα πιο πάνω δικαιώματα 17.
Συνεπώς, από την υπόθεση αυτή διαφαίνεται ότι ο πυρήνας του
προβλήματος της ποινικοποίησης του αδικήματος είναι η προστασία των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων 18. Επίσης, η θέσπιση ειδικής νομοθεσίας για το sexting ενδέχεται να
κριθεί ως υπερβολική για δύο λόγους. Πρώτον, επειδή δεν έχουν διενεργηθεί
πολλές μελέτες για το ζήτημα και δεύτερον διότι η αποτυχία ερευνών να
διαπιστώσουν την συχνότητα αυτής της συμπεριφοράς καθιστά δύσκολη τη διακρίβωση
του κατά πόσον δικαιολογείται η προσοχή που στράφηκε προς αυτόν τον τομέα 19. Ωστόσο,
θα πρέπει να γίνει σαφές ότι η αντιμετώπιση του sexting βάσει της νομοθεσίας
για την καταπολέμηση της παιδικής πορνογραφίας προκαλεί δυσμενείς συνέπειες
στου έφηβους, αφού στιγματίζονται για το υπόλοιπο της ζωής τους 20. Πρέπει να
σημειωθεί ότι στις ΗΠΑ αρκετές πολιτείες τροποποίησαν τον ποινικό τους κώδικα
και κατέταξαν το αδίκημα ως πλημμέλημα. Παρόλα αυτά η νομοθετική αντιμετώπιση
του διαφέρει από Πολιτεία σε Πολιτεία 21.
Β. To sexting στην κυπριακή έννομη τάξη
Στην Κύπρο το sexting είναι ένα αναδυόμενο έγκλημα 22. Η
κυπριακή νομοθεσία διαθέτει ελάχιστες διατάξεις που είναι δυνατό να εφαρμοστούν
σε περιπτώσεις sexting. Συγκεκριμένα, εφαρμόζεται ο περί Ρυθμίσεως Ηλεκτρονικών
Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομικών Υπηρεσιών Νόμου του 2004 (Ν. 112(Ι)/2004)23. Ο
τελευταίος, στο α.149(6)(α) και (6)(β) ορίζει ότι : «(6) Πρόσωπο το οποίο(α)
αποστέλλει δια δημόσιου δικτύου επικοινωνιών, μήνυμα ή οτιδήποτε άλλο, το οποίο
είναι κατάφωρα προσβλητικό ή/και άσεμνου ή αισχρού ή απειλητικού χαρακτήρα,
ή(β) αποστέλλει δια δημόσιου δικτύου επικοινωνιών, με σκοπό την πρόκληση
ενόχλησης, παρενόχλησης ή/και άσκοπης ανησυχίας σε άλλο πρόσωπο, μήνυμα, το
οποίο γνωρίζει ότι είναι ψευδές ή/και χρησιμοποιεί επίμονα για τον πιο πάνω
σκοπό δημόσιο δίκτυο επικοινωνιών, είναι ένοχο ποινικού αδικήματος και
υπόκειται σε περίπτωση καταδίκης του, σε χρηματική ποινή που δεν υπερβαίνει τις
χίλιες λίρες».
Ο πιο πάνω νόμος είναι εναρμονιστικός προς ευρωπαϊκή
νομοθεσία 24. Το α.2(2) αναφέρει το πεδίο εφαρμογής του νόμου. Σύμφωνα με την
απόφαση Παναγιώτου ν Αστυνομίας 25, ο σκοπός του νομοθέτη με τον συγκεκριμένο
νόμο δεν είναι η προστασία του κοινού, αλλά κατά κύριο λόγο η προστασία της
αξιοπιστίας και αποτελεσματικότητας του δημόσιου δικτύου και των υπηρεσιών
ηλεκτρονικών επικοινωνιών 26.
Στην υπόθεση αυτή το πρόβλημα που αντιμετώπισε το δικαστήριο
αφορούσε περισσότερο την ανάλυση της υποκειμενικής υπόστασης του αδικήματος. Τα
δικαστήριο στην προσπάθεια του να αναλύσει το άρθρο και να διαπιστώσει την
ενοχή του κατηγορούμενου έκανε αναφορά στα αντίστοιχα άρθρα της αγγλικής
νομοθεσίας (α. 127 Communications Act 2003) και σε αγγλική νομολογία.
Γ. Αντικειμενική και Υποκειμενική υπόσταση του α.149
Στην απόφαση Παναγιώτου το Δικαστήριο αναλύει την αντικειμενική
και την υποκειμενική υπόσταση του α.149. Για να στοιχειοθετηθεί η αντικειμενική
υπόσταση του αδικήματος αρκεί η αποστολή ενός και μόνο μηνύματος. Είναι
αδιάφορο αν το μήνυμα ουδέποτε παραλήφθηκε π.χ. επειδή διαγράφηκε πριν ο
παραλήπτης το διαβάσει ή το ακούσει 27. Επίσης, η αντικειμενική υπόσταση δεν σχετίζεται
με το κατά πόσο ο παραλήπτης εξέλαβε ή όχι το μήνυμα ως κατάφωρα προσβλητικό,
αισχρό ή άσεμνο ή αν ενοχλήθηκε 28.
Θέμα ερμηνείας είναι το τι σημαίνει «κατάφωρα προσβλητικό
ή/και άσεμνου ή αισχρού ή απειλητικού χαρακτήρα» Κρίθηκε ότι η ερμηνεία των πιο
πάνω εννοιών εξαρτάται από τις περιστάσεις της κάθε υπόθεση, γιατί τέτοιες
λέξεις ή φράσεις που κατά μία χρήση μπορούν να είναι προσβλητικές ή αισχρές,
μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν με τρόπο φιλικό ή στοργικό 29. Το Δικαστήριο
υιοθετεί ότι το κριτήριο για την στοιχειοθέτηση της διάταξης είναι ότι το
μήνυμα μπορεί να χαρακτηριστεί ως κατάφωρα προσβλητικό με αναφορά στο άτομο ή
ομάδα ατόμων στα οποία απευθύνεται 30.
Όσον αφορά την υποκειμενική υπόσταση του αδικήματος, το
δικαστήριο ερμηνεύοντας την διάταξη αναφέρει ότι στο α.149(6)(β) απαιτείται η
απόδειξη παράνομου σκοπού και κάποιας γνώσης. Ωστόσο, το α. 149(6)(α) δεν
παρέχει σαφή καθοδήγηση για τη νοητική κατάσταση που απαιτείται να έχει ο
κατηγορούμενος. Παρόλα αυτά, κρίνεται ότι το αδίκημα δεν είναι αυστηρής ευθύνης
και υιοθετείται η άποψη ότι θα πρέπει τουλάχιστον να αποδειχθεί ότι ο
αποστολέας του αδικήματος να είχε πρόθεση όπως το μήνυμα του εκληφθεί ως
«κατάφωρα προσβλητικό ή/και άσεμνου ή αισχρού ή απειλητικού χαρακτήρα» από τον
παραλήπτη ή τουλάχιστον ότι ήταν εις γνώση του ότι θα εκλαμβάνετο ως τέτοιο 31.
Δ. Sexting και Ανθρώπινα Δικαιώματα
Το ζήτημα της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων απασχόλησε
επίσης τη δικαστική κρίση. Ειδικότερα, το δικαστήριο διερωτάται το κατά πόσο η
πρόνοια παραβιάζει τα βασικά δικαιώματα της ελευθερίας της έκφρασης και της
ιδιωτικής ζωής που πρέπει να κατοχυρώνονται σε μια δημοκρατική κοινωνία 32. Το
Ανώτατο Δικαστήριο φαίνεται να υιοθετεί την αιτιολόγηση που δόθηκε από το αγγλικό
εφετείο στην υπόθεση Collins 33.
Πιο συγκεκριμένα, αναφέρει ότι οι υπό κρίση πρόνοιες
περιορίζουν τα δικαιώματα αυτά στο αναγκαίο αποδεκτό πλαίσιο. Με άλλα λόγια,
δεν είναι υπερβολική η παρέμβαση στα συγκεκριμένα δικαιώματα. Η αιτιολογία που
δίνεται από το δικαστήριο είναι με αναφορά στην πρόθεση που απαιτείται για την
στοιχειοθέτηση του αδικήματος. Το δικαστήριο κάνει τον εξής συλλογισμό,
αναφέροντας ότι θα υπήρχε υπερβολική παρέμβαση στα δικαιώματα και κατ’ επέκταση
παραβίαση των εν λόγω δικαιωμάτων, αν ο νομοθέτης είχε σκοπό να δημιουργήσει
αδίκημα αυστηρής ευθύνης. Δηλαδή, υποστηρίζεται ότι αν το αδίκημα ήταν αυστηρής
ευθύνης, που αυτό θα σήμαινε ότι αυτό στοιχειοθετείται χωρίς την απόδειξη
πρόθεσης αλλά μόνο με την απόδειξη της αντικειμενικής υπόστασης, τότε η
παρέμβαση θα ήταν υπερβολική, γιατί θα ποινικοποιούνταν συμπεριφορές που δεν θα
είχαν πρόθεση προσβολής του λήπτη, για τον απλό λόγο ότι η αποστολή του ήταν σε
φιλικά πλαίσια 34.
Άρα, φαίνεται από την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου ότι
στην κυπριακή έννομη τάξη η διάταξη δεν παρεμβαίνει υπερβολικά στην προστασία
των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, διότι δεν πρόκειται για αδίκημα αυστηρής ευθύνης,
αλλά χρειάζεται η απόδειξη πρόθεσης (mens rea).
ΙΙΙ. Το Sextortion
Ένα άλλο είδους sexting είναι και το Sextortion. Ιδιαίτερα,
πολλά παιδιά γίνονται στόχοι των επίδοξων εγκληματιών που εκμεταλλεύονται το
νεαρό της ηλικίας τους για να τα τρομάξουν, ζητώντας επιτακτικά φωτογραφίες
σεξουαλικού περιεχομένου35.
Α. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του φαινομένου
Ο τρόπος που δρουν οι επίδοξοι εγκληματίες είναι
συγκεκριμένος και οποιοσδήποτε χρήστης του διαδικτύου και κυρίως των social media
θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός, όταν τον προσεγγίζουν διαδικτυακά με
τον πιο κάτω τρόπο.
Οι δράστες παρουσιάζονται συνήθως με μια πολύ ωραία εικόνα
προφίλ στους λογαριασμούς τους στα media, όπως είναι το Facebook. Ακολούθως
στέλνουν μηνύματα σε ανυποψίαστα θύματα και προσπαθούν να τους προσεγγίσουν.
Μετά τους ζητούν να ξεκινήσουν περαιτέρω συνομιλία σε άλλες διαδικτυακές
πλατφόρμες που διαθέτουν, συνομιλία μέσω κάμερας, πχ. Skype. Όταν και αυτή η
πρόταση γίνει αποδεκτή, τότε ο θύτης προσπαθεί να διεγείρει σεξουαλικά το θύμα.
Το θύμα συχνά ενδίδει και τότε ξεκινά το μαρτύριο. Συνήθως, στο τέλος της
συνομιλίας ο θύτης ενημερώνει το θύμα ότι η επικοινωνία τους έχει καταγραφεί
και τότε αρχίζει τις απειλές, ότι, αν δεν δώσει κάποια χρήματα, θα δημοσιεύσει
το video σε οικογένεια, φίλους, γνωστούς κλπ. Έτσι, το θύμα φοβούμενο μην
ρεζιλευτεί ή χαλάσει την οικογένεια του ή την καριέρα του, δίνει τα χρήματα. Τότε
ο δράστης ζητά και άλλα και το μαρτύριο δεν σταματά. Γι’ αυτό και χρειάζεται
ενημέρωση για τους τρόπους πρόληψης και τον αντιμετώπισης τέτοιων καταστάσεων.
Β. Η πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου στην πράξη
Αυτό το είδος εγκληματικότητας άρχισε να ανθίζει τους
τελευταίους μήνες και στην Κύπρο36. Όπως αναφέρει ο Υπεύθυνος Δίωξης Ηλεκτρονικού
εγκλήματος, το αδίκημα που διαπράττεται είναι η απαίτηση χρημάτων με απειλές
(α.287 ΠΚ) κατά παράβαση του Ποινικού Κώδικα37. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρεται,
ότι το έγκλημα μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με τον εντοπισμό των ηλεκτρονικών
ιχνών του δράστη, πράγμα ιδιαίτερα δύσκολο38. Ο λόγος είναι ότι θα πρέπει το
μέσο κοινωνικής δικτύωσης μέσω του οποίου γίνεται η προσέγγιση του θύματος
(π.χ. το facebook) να δώσει τα στοιχεία του δράστη στις αρμόδιες αρχές. Ακόμη
πιο δύσκολη είναι η περίπτωση στην οποία η Κύπρος δεν διαθέτει διμερή συμφωνία
ανταλλαγής πληροφοριών με την χώρα που βρίσκεται ο δράστης.
Οι χρήστες να ενημερωθούν άμεσα για τον τρόπο που πρέπει να
αντιδράσουν όταν έρθουν αντιμέτωποι με τέτοιες συμπεριφορές. Η αστυνομία
συνιστά τα πιο κάτω βήματα που θα βοηθήσουν τους χρήστες να αντιμετωπίσουν
άμεσα το πρόβλημα:
«1. Κάνουμε block το ύποπτο προφίλ.
2. Στέλνουμε αίτημα είτε μέσω της Αστυνομίας, είτε μέσω του
Οργανισμού Cyber Ethic στο Facebook για να διαγραφεί και να «μπλοκαριστεί»
οποιοσδήποτε λογαριασμός επιχειρηθεί να δημιουργηθεί από το ίδιο πρόσωπο.
3. Κάνουμε «ανενεργό» τον λογαριασμό μας στο Facebook για
περίοδο τουλάχιστον δύο εβδομάδων, για να μην καταστεί δυνατό να μας εντοπίσει
ο δράστης με άλλο προφίλ.
4. Ποτέ δεν στέλνουμε λεφτά. Διότι από τη στιγμή που θα
στείλει κάποιος χρήματα, έστω και ένα μικρό ποσό για μία φορά, ο δράστης δεν θα
σταματήσει να ενοχλεί μέχρι να λάβει περισσότερα»39.
Η αντιμετώπιση του φαινομένου δεν είναι εύκολη και η
αστυνομία βρίσκεται σε πολύ δύσκολη θέση. Παρόλο που οι αρχές έχουν κάνει
κάποια πρόοδο στον εντοπισμό και την εξάρθρωση τέτοιων δικτύων, βρίσκεται πολύ
μακριά από την αντιμετώπιση της νέας μάστιγας. Κι αυτό, γιατί τα θύματα, ήδη
ταπεινωμένα από την όλη διαδικασία, σπάνια καταφεύγουν στην αστυνομία για να
καταγγείλουν το συμβάν. Κάπως έτσι, οι εγκληματίες δικτυώνονται και πλουτίζουν
περισσότερο, εκμεταλλευόμενοι την απεραντοσύνη και ανωνυμία του Διαδικτύου.40.
Γ. Η νομική αντιμετώπιση του sextortion
Όσον αφορά το νομικό καθεστώς, έχει διαπιστωθεί, ότι στο
Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχει νομοθετική πρόβλεψη για τα αδικήματα σεξουαλικής
παρενόχλησης, αλλά δεν υπάρχει νομοθεσία που να αφορά ειδικά στο Sextortion 41. Αυτό
έχει σαν συνέπεια, πολλές από τις περιπτώσεις που εντάσσονται στο sextortion να
μην μπορούν να αντιμετωπιστούν από τις κοινές νομοθετικές πρόνοιες, γιατί σε
αυτές απαιτείται έλλειψη συναίνεσης από το θύμα για να στοιχειοθετηθεί το
έγκλημα. Αντίθετα, στο sextortion, συνήθως, τα θύματα πράττουν εκούσια και με
την συναίνεση τους 42.
Στην Κύπρο, δεν υφίσταται συγκεκριμένη νομοθεσία που να
αφορά τον σεξουαλικό εκβιασμό μέσω του διαδικτύου. Όπως διαφαίνεται από τη
νομολογία,43 οι βασικές νομοθετικές πηγέςς με τις οποίες γίνεται προσπάθεια
πάταξης του φαινομένου είναι ο περί Καταπολέμησης της Εμπορίας και της
Εκμετάλλευσης Προσώπων και της Προστασίας Θυμάτων Νόμου 87(Ι)/2007, ο Περί
Συμβάσεως κατά του Εγκλήματος μέσω του Διαδικτύου Κυρωτικού Νόμου 22(ΙΙΙ)/2004
και ο περί της Σύμβασης κατά του Εγκλήματος μέσω του Διαδικτύου (Κυρωτικού)
Νόμου 22(ΙΙΙ)/2004. Παρόλα αυτά, καμιά από αυτές τις νομοθετικές πρόνοιες δεν
εξειδικεύεται στο αδίκημα του σεξουαλικού εκβιασμού μέσω διαδικτύου, αλλά
επικεντρώνονται στο αδίκημα της πορνογραφίας.
Στην υπόθεση Δημοκρατία ν. Μ. Ο, που αφορούσε την οργανωμένη
προσπάθεια του κατηγορούμενου να προκαλέσει ανήλικα κορίτσια να συμμετάσχουν σε
παιδική πορνογραφία, στο σκεπτικό της απόφασης φαίνεται ότι το δικαστήριο λαμβάνει
υπόψη τον τρόπο που ενήργησε ο κατηγορούμενος ως επιβαρυντικό στοιχείο για την
καταδίκη του και για την επιβολή αποτρεπτικής ποινής. Συγκεκριμένα αναφέρεται
ότι «ο Κατηγορούμενος ενεργώντας με δόλιο τρόπο χρησιμοποίησε για τους δικούς
του άνομους σκοπούς το διαδίκτυο, και ειδικότερα την πλατφόρμα κοινωνικής
δικτύωσης, ένα χώρο τον οποίο τα νεαρά πρόσωπα χρησιμοποιούν εκτεταμένα, όχι
για να επικοινωνήσει αλλά για να προκαλέσει τη συμμετοχή ανήλικων κοριτσιών σε
παιδική πορνογραφία, και να εξασφαλίσει με αυτόν τον τρόπο υλικό παιδικής
πορνογραφίας. Για να πετύχει δε τον στόχο του, ο Κατηγορούμενος ενήργησε με
σχέδιο και οργανωμένα. Δεν πρόκειται δηλαδή για μία επιπόλαια μεμονωμένη πράξη.
Στόχος του ήταν εξ αρχής η καταδολίευση ανήλικων κοριτσιών τα οποία ανύποπτα θα
πίστευαν ότι συνομιλούν με άλλα κορίτσια της ηλικίας τους. Δεν περιορίστηκε,
όμως, μόνο σε αυτές τις πράξεις. Υπήρξαν και περαιτέρω ακατονόμαστες πράξεις από
μέρους του Κατηγορουμένου, αφού η επίτευξη των στόχων του στις περισσότερες
περιπτώσεις συνοδεύτηκε από απειλές ότι θα διέδιδε διαδικτυακά βίντεο, στα
οποία με βάση τις απειλές, συμμετείχαν οι Παραπονούμενες. Στην πραγματικότητα,
δηλαδή, χωρίς οποιοδήποτε ενδοιασμό ο Κατηγορούμενος προχώρησε σε ωμό εκβιασμό».44
Ωστόσο, το δικαστήριο δεν έκανε αναφορά για τον εκβιασμό που
άσκησε ο κατηγορούμενος στα θύματά του. Έτσι, δεν προσφέρεται από την παρούσα
απόφαση κάποια ειδικότερη καθοδήγηση για τον τρόπο αντιμετώπισης του
προβλήματος. Από την έρευνά μας προκύπτει ότι αυτή είναι η μόνη απόφαση η οποία
αναφέρεται σε αυτό το ζήτημα, η οποία είναι πρωτόδικη, ενώ δεν υπάρχει σχετική απόφαση
του Ανωτάτου Δικαστηρίου που να παρέχει κάποια καθοδήγηση.
ΙV. Συμπέρασμα
Το sexting και το sextortion είναι αναδυόμενα και καινοφανή
για τα κυπριακά δικαστικά δεδομέναδιαδικτυακά εγκλήματα, των οποίων η νομική
αντιμετώπιση προκαλεί προβληματισμό Όπως σημειώνεται στην Δημοκρατία ν. Μ. Ο., «….
η άγρα παιδιών για σεξουαλικούς σκοπούς συνιστά απειλή με ειδικά χαρακτηριστικά
στο πλαίσιο του Διαδικτύου, δεδομένου ότι το τελευταίο παρέχει μια άνευ
προηγουμένου ανωνυμία στους χρήστες, διότι καθιστά δυνατή την απόκρυψη της
πραγματικής ταυτότητας και των προσωπικών χαρακτηριστικών τους όπως, για
παράδειγμα, το στοιχείο της ηλικίας τους. Είναι προφανές ότι έναντι του
κινδύνου που παρουσιάζεται από τις ολοένα αυξανόμενες μορφές ηλεκτρονικού
εγκλήματος η συνεννόηση μεταξύ των κρατών και η εκπόνηση μιας αναλυτικής και
αποτελεσματικής στρατηγικής ήτο εκ των ων ουκ άνευ» 45.
Στην Νικολας Παναγιωτου ν. Αστυνομιας το δικαστήριο
παρατηρεί ότι «πρόκειται για καινούργιες συμπεριφορές και για νέους τρόπους
δημιουργίας διαπροσωπικών σχέσεων, οι οποίοι μέχρι πρόσφατα ήταν άγνωστοι στις
κοινωνίες μας» 46.
Η πολιτεία θα πρέπει να δράσει άμεσα ώστε να προστατεύσει τα
ανυπεράσπιστα θύματα. Η τεχνολογία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν εισχωρήσει
στην ζωή μας και βρίσκονται στην καθημερινότητα μας. Καθημερινά ανήλικα παιδιά,
αλλά και ενήλικες, βρίσκονται στο στόχαστρο των αρρωστημένων εγκληματιών, οι
οποίοι προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την άγνοια τους. Οι αρμόδιες αρχές θα
πρέπει να ενημερώνουν συχνά τους τρόπους με τους οποίους κάποιος μπορεί να
καταγγείλει ένα περιστατικό και ταυτόχρονα θα πρέπει να υπάρξει ένα νομοθετικό
πλαίσιο το οποίο να αφορά τα συγκεκριμένα ζητήματα.
Επιπλέον, είναι απαραίτητη η συνδρομή νομικών οι οποίοι θα αναλύσουν
με επιμέλεια και προσοχή τα επίμαχα νομικά ζητήματα, ώστε η νομική αντιμετώπιση
να επιτυγχάνει να εξισορροπήσει το καθήκον αποτελεσματικής προστασίας των
θυμάτων με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η προσπάθεια αυτή θα πρέπει να γίνει άμεσα,
γιατί οι εγκληματίες συνεχίζουν ανενόχλητοι όσο εξελίσσεται περαιτέρω η
τεχνολογία.
*Η παρούσα μελέτη δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Νομομάχεια του Πανεπιστημίου Κύπρου
Υποσημειώσεις
1 S.C. Cannon, ‘OMG! "SEXTING": FIRST AMENDMENT
RIGHT OR FELONY? ’, Southern University Law Review vol. 38, (2011): σελ.
293-316, 293
2‘FAQ on ‘Sexting’ and ‘Sextortion’ Connect Safely (1 Φεβρουαρίου
2013) <http://www.connectsafely.org/faq-on-sexting-and-sextortion/ > date
accessed 7 Νοεμβρίου 2015
3 J.Schiffman, ‘Sexting, Sextortion & Online Shaming’
(ICAS), σελ.4
<http://www.mensenhandelweb.nl/system/files/documents/02%20jul%202015/Sexting-Sextortion-and-Online-Shaming.pdf>
4 W. Kowalczyk, ‘Abridging Constitutional Rights: Sexting
Legislation in Ohio’ , Cleveland State Law Review (2010): σελ.685-715, 619
5 Kowalczyk, ο.π., σελ.619
6 Kowalczyk, ο.π., σελ.619
7 R. McEllrath, ‘Keeping up with Technology: Why a Flexible
Juvenile Sexting Statute is Needed to Prevent Overly Severe Punishment in
Washington State’, Washington Law Review 89 Wash. L. Rev. (2014): σελ.1009
-1034, 1013
8 McEllrath, ο.π., σελ.1013
9 Kowalczyk, ο.π., σελ.619
10 Kowalczyk, ο,π., σελ.1014
11 Kowalczyk, ο,π., σελ.1014
12 Reid McEllrath, ‘Keeping up with Technology: Why a
Flexible Juvenile Sexting Statute is Needed to Prevent Overly Severe Punishment
in Washington State’ (2014), σελ. 1009- 1034, 1016
13 Reid McEllrath, ‘Keeping up with Technology: Why a
Flexible Juvenile Sexting Statute is Needed to Prevent Overly Severe Punishment
in Washington State’ (2014), σελ. 1009- 1034, 1017
14 Kowalczyk, ο,π., σελ1016
15 Maryjo Miller, Individually and on behalf of her minor
daughter, MM; Jami Day, Individually and on behalf of her minor daughter GK;
Jane Doe, Individually and on behalf of her minor daughter, ND v.
Jeff Mitchell , In his official capacity *as District
Attorney of Wyoming County, Pennsylvania, United States Court of Appeals, Third
Circuit, 598 F.3d 139 (3d Cir. 2010)
16 Juvelin Law Center, ‘Miller v. Skumanick’ < http://www.jlc.org/legal-docket/miller-v-skumanick>
date accessed 7 Νοεμβρίου 2015
17 Maryjo Miller, Individually and on behalf of her minor
daughter, MM; Jami Day, Individually and on behalf of her minor daughter GK;
Jane Doe, Individually and on behalf of her minor daughter, ND v.
Jeff Mitchell , In his official capacity *as District
Attorney of Wyoming County, Pennsylvania, United States Court of Appeals, Third
Circuit, 598 F.3d 139 (3d Cir. 2010)
18 Kowalczyk, ο,π., σελ.687
19 Kowalczyk, ο,π., σελ 690
20 Kowalczyk, ο,π., σελ 686
21McEllrath, ο.π., σελ.1018-1019
22 ΝΙΚΟΛΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ν. ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ, Ποινική Έφεση Αρ.
121/2012, 21/5/2013
23 Nικόλας Παναγιώτου ν. Αστυνομίας, Ποινική Έφεση Αρ.
121/2012, 21/5/2013, 11
24 Οδηγία 94/46/ΕΚ; Οδηγία 98/34/ΕΚ; Οδηγία 1999/5/EΚ ; Οδηγία 2002/19/EΚ; Οδηγία
2002/20/ΕΚ; Οδηγία 2002/21/ΕΚ; Oδηγία 2002/22/ΕΚ; Οδηγία 2002/58/ΕΚ; Οδηγία
2002/77/ΕΚ; Οδηγία 97/67/ΕΚ; Οδηγία 2002/39/ΕΚ; Κανονισμός (ΕΚ) αριθμ.
2887/2002; Περί Ρυθμίσεως Ηλεκτρονικών Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομικών
Υπηρεσιών Νόμου του 2004 (Ν. 112(Ι)/2004
25 Νικόλας Παναγιώτου ν. Αστυνομίας, Ποινική Έφεση Αρ.
121/2012, 21/5/2013
26 Νικόλας Παναγιώτου ν. Αστυνομίας, Ποινική Έφεση Αρ.
121/2012, 21/5/2013, 9-10
27 Nικόλας Παναγιώτου ν. Αστυνομίας, Ποινική Έφεση Αρ.
121/2012, 21/5/2013,13
28 Nικόλας Παναγιώτου ν. Αστυνομίας, Ποινική Έφεση Αρ.
121/2012, 21/5/2013,13
29 Nικόλας Παναγιώτου ν. Αστυνομίας, Ποινική Έφεση Αρ.
121/2012, 21/5/2013,13
30 Nικόλας Παναγιώτου ν. Αστυνομίας, Ποινική Έφεση Αρ.
121/2012, 21/5/2013,13
31 Nικόλας Παναγιώτου ν. Αστυνομίας, Ποινική Έφεση Αρ.
121/2012, 21/5/2013,13
32 Νικόλας Παναγιώτου ν. Αστυνομίας, Ποινική Έφεση Αρ.
121/2012, 21/5/2013,14
33Director of Public Prosecutor v. Collins [2006]
4 All ER 602 (HL)
34 Νικόλας Παναγιώτου ν. Αστυνομίας, Ποινική Έφεση Αρ.
121/2012, 21/5/2013,14
35‘Sextortion: Help Us Locate Additional Victims of an
Online Predator’ <https://www.fbi.gov/news/stories/2015/july/sextortion>
(07/07/15).
36 Φρίξος Δαλίτης, ‘Ο σεξουαλικός εκφοβισμός του ίντερνετ’, Φιλελεύθερος
(20 Ιουνίου 2015).
37 Φρίξος Δαλίτης, ‘Ο σεξουαλικός εκφοβισμός του ίντερνετ’, Φιλελεύθερος
(20 Ιουνίου 2015)
38 Δαλίτης, ο.π.
39 Δαλίτης, ο.π.
40‘«SEXTORTION» Η «ΣΕΞΒΙΑΣΜΟΣ»: Ο νέος τρόμος στο διαδίκτυο’
<http://www.press-gr.com/2014/12/sextortion.html>
last access 4 /11/2015>.
41 Thomson Reuters Foundation, International Association of
Women Judges and Marval, O’Farrell and Mairal, ‘Combating Sextortion a
Comparative Study of Laws to Prosecute Corruption Involving Sexual
Exploitation’ (2015) pp.9-191, 175.
42 Combating Sextortion a Comparative Study of Laws to
Prosecute Corruption Involving Sexual Exploitation pp.9-191, 175
43 Δημοκρατία ν. Μ. Ο., Αρ. Υπόθεσης: 27430/14, 16/2/2015.
44 Δημοκρατία ν. Μ. Ο., Αρ. Υπόθεσης: 27430/14, 16/2/2015.
45 Δημοκρατία ν. Μ. Ο., Αρ. Υπόθεσης: 27430/14, 16/2/2015, 6.
46 Νικόλας Παναγιώτου ν. Αστυνομίας, Ποινική Έφεση Αρ.
121/2012, 21/5/2013, 11.
Σχόλια