Η νομική αναγνώριση των τρανς ατόμων

Γράφει η Δανάη Φιλιώτου, Νομικός

Το θέμα συζητήθηκε την προηγούμενη εβδομάδα στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η Κύπρος είναι από τα ελάχιστα κράτη του Συμβουλίου της Ευρώπης  που δεν έχουν ούτε Νομοθεσία ούτε Διοικητική Πράξη που να αναγνωρίζει νομικά τα τρανς άτομα. Εν απουσία Διεθνούς Συνθήκης  τα πράγματα περιπλέκονται με μόνη πηγή διεθνή κείμενα που ρυθμίζουν το ζήτημα πιο αναλυτικά αλλά όχι δεσμευτικά.

Σύμφωνα με το Δρ. Άρη Κωνσταντινίδη (Καθηγητή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Κύπρου) το ζήτημα είναι πρωτίστως ανθρωπίνων δικαιωμάτων και άρρηκτα συνυφασμένο τη λέξη «έκαστος» που αναφέρεται στο δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή του Συντάγματος.  Με ερμηνεία του ΕΔΑΔ αυτό περιλαμβάνει το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού.

Εδώ πρέπει να διαχωρίσουμε ότι μιλάμε για νομική αναγνώριση και όχι για χειρουργική επέμβαση αλλαγής φύλου. Δηλαδή μια αλλαγή στα χαρτιά που θα αντικατοπτρίζει την ταυτότητα που νιώθει το άτομο. Το εάν θα κάνει την επέμβαση είναι προσωπικό του θέμα που δε σχετίζεται με τη νομική αναγνώριση του ως άτομο.

Στις σύγχρονες κοινωνίες, τα κράτη υποχρεούνται νομικά να ρυθμίσουν αυτά τα ζητήματα μέσω 3 ειδών διαδικασιών:

Μόνιμες αλλαγές στην εμφάνιση με ιατρικές επεμβάσεις που κατά πάσα πιθανότητα θα οδηγήσουν σε στείρωση (οι προϋποθέσεις όμως παραβιάζουν τις συμβάσεις για τα δικαιώματα του ανθρώπου).

Την υποχρέωση αγαμίας ( και διαζυγίου) όπου τα κράτη διχάζονται. (Το σύμφωνο συμβίωσης σε αυτήν την περίπτωση δεν παραβίασε το θέμα της αγαμίας).

Ιατρικές ψυχιατρικές εξετάσεις με ταχείες και διαφανείς διαδικασίες που δεν θα συνδέονται με την ιατρική παθολογοποίηση των τρανς ατόμων.( Σύμφωνα με το ΕΔΑΔ η ύπαρξη ιατρικής εξέτασης δεν είναι καταχρηστική ρήτρα).

Κάποια κράτη ζητάνε για την αλλαγή αυτή το άτομο να είναι ενήλικος και άλλα να είναι 16+. Αυτό συσχετίζεται με το θέμα να προστεθεί και ένα τρίτο φύλο για να καλύψει τα ινερσεξ άτομα. Στο σημείο αυτό να προσθέσουμε ότι σε αντίστοιχη υπόθεση στην Αυστραλία καλείται το Δικαστήριο να απαντήσει στην ερώτηση αν τα τρανς άτομα θα πρέπει να μπορούν να αποφασίσουν αυτόνομα χωρίς την εμπλοκή του Οικογενειακού Δικαστηρίου αν θα προχωρήσουν στο Στάδιο 2 της ορμονικής θεραπείας (νοουμένου ότι επέλεξαν αυτή την οδό). Το στάδιο αυτό  περιλαμβάνει τη χορήγηση είτε οιστρογόνου είτε τεστοστερόνης, η οποία αναγκάζει τον έφηβο να αναπτύξει τα εφηβικά χαρακτηριστικά του φύλου με το οποίο ταυτίζεται. Αυτό ακολουθεί τη θεραπεία του Σταδίου 1, η οποία καθυστερεί την εφηβεία και η οποία δεν απαιτεί έγκριση από το δικαστήριο, διότι δεν έχει μη αναστρέψιμες συνέπειες. Σύμφωνα με προηγούμενη υπόθεση σταθμό του αγγλοσαξονικού δικαίου (‘Gillick competence’), το δικαίωμα των γονέων να καθορίζουν εάν το ανήλικο παιδί τους κάτω των 16 ετών θα λάβει ιατρική περίθαλψη τερματίζεται εάν το παιδί έχει επαρκή ωριμότητα και ευφυΐα για να κατανοήσει πλήρως τι προτείνεται.

Παρουσιάστηκε ακόμα μια ποιοτική μελέτη του Πανεπιστημίου Λευκωσίας από το Δρ.Φελλά για την κοινωνική αντιμετώπιση αυτών των ατόμων. Οι αυτούσιες συνεντεύξεις καταδεικνύουν δυσάρεστες εμπειρίες που περιλαμβάνουν εκφοβιστικό λόγο, βία, διωγμό από οικείους, απόρριψη, άγχος, διακρίσεις, δυσκολία στην εξεύρεση εργασίας ή απόλυση λόγω ασυμβατότητας εγγράφων και κοινωνικό αποκλεισμό.

Χρονοβόρες και ψυχολογικά οδυνηρές είναι και οι διαδικασίες σε αστυνομία, τράπεζες, ημικρατικές υπηρεσίες, κρατικά νοσηλευτήρια, δικαστήρια και χώρους ψυχαγωγίας με αποτέλεσμα πολλοί να επιλέξουν την οδό της  ιατρικής παρέμβασης με ελλιπή ενημέρωση και ανεπιθύμητα αποτελέσματα.

Το Υπουργείο Εσωτερικών αποφάσισε να προχωρήσει τη διαδικασία μέχρι να καθοριστεί το θέμα του Νομοσχεδίου για αλλαγή στοιχείων χωρίς ορμονοθεραπεία ή ιατρική επέμβαση καθώς όταν αλλάξει το φύλο θα πρέπει να αλλάξει και το πιστοποιητικό γέννησης. Θετική ήταν η αντιμετώπιση από τους Βουλευτές για την τοποθέτηση του Υπουργείου ενώ η Accept δήλωσε ότι δε διαγράφεται η προηγούμενη ζωή και το ιστορικό του ατόμου άρα ο αριθμός ταυτότητας θα πρέπει να μένει ο ίδιος.

Αντίστοιχα το Υπουργείο Δικαιοσύνης ετοίμασε προσχέδιο που έστειλε  στη Νομική Υπηρεσία για νομοτεχνικό έλεγχο στις 20 Μαΐου 2018. Σε αυτό συμπεριλήφθηκαν αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ψηφίσματα πολλών ευρωπαϊκών οργανώσεων και πορίσματα εμπειρογνωμόνων.

Το Υπουργείο Υγείας, τάχθηκε υπέρ της ελεύθερης επιλογής φύλου χωρίς ορμονοθεραπεία ή χειρουργική επέμβαση και υπογράμμισε ότι εφόσον υπάρχουν κρούσματα διακρίσεων στα νοσοκομεία επιβάλλεται η συνεχής επιμόρφωση σε όλα τα επίπεδα.

Την ικανοποίησή της  που ακούστηκαν οι έρευνες ξεκαθάρισε το τοπίο για το πού βρίσκεται το Νομοσχέδιο εξέφρασε και η Επίτροπος Διοικήσεως.

Το ΑΚΕΛ εύλογα αναρωτήθηκε αν οι διαδικασίες που ακολουθούν άλλες χώρες (για λόγους προστασίας του ίδιου του ατόμου για μια περίοδο όπου υποστηρίζεται να ζει ως το φύλο που επιλέγει χωρίς να παθολογοποιείται η κατάστασή του) είναι εφαρμόσιμες στο νησί μας. Αυτό γίνεται γιατί ενώ μια μερίδα των τρανς ατόμων είναι απόλυτα συνειδητοποιημένη ότι η κατάστασή τους είναι φυσικό μέρος της ανθρώπινης διαφορετικότητας που δε χρήζει ειδικής μεταχείρισης με ειδοποιό διαφορά, κάποιοι άλλοι βιώνουν τη λεγόμενη ‘δυσφορία των φύλων’ - την αγωνία που σχετίζεται με την αναντιστοιχία μεταξύ γένους (gender) και φύλου (sex). H Accept διαφωνει με το να εισαχθεί στο Νομοσχέδιο η  περίοδος προσαρμογής ενώ ο Δρ. Κωνσταντινίδης συμφώνησε ότι το Νομοσχέδιο θα πρέπει να παρέχει αυτή τη δυνατότητα εφόσον το άτομο το επιλέξει χωρίς όμως να αφήνουμε υπόνοιες για παθολογοποίηση του φαινομένου εντάσσοντάς το στη σφαίρα της ψυχιατρικής ασθένειας. Θα ήταν καλό προσέθεσε το Νομοσχέδιο να καλύπτει και τα άτομα που θα επιλέξουν την ορμονοθεραπεία και την ιατρική επέμβαση. Η πρακτική των κρατών διαφέρει αλλά η διαδικασία επιβάλλεται να είναι πάντοτε διαφανής, προσβάσιμη και να καλύπτει από την εκάστοτε Κυβέρνηση.  

Εν τέλει η Επιτροπή αποφάσισε να συνεχίσει τη συζήτηση το Σεπτέμβρη εφόσον προχωρήσουν και οι απαραίτητες διαδικασίες.

ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ

Οι  παλαιότερες οδηγίες διεθνούς θεραπείας δεν αντανακλούν πλήρως τις τρέχουσες πρακτικές αφού εστιάζουν κυρίως σε ενήλικες και όχι αποκλειστικά σε παιδιά και εφήβους που αναπτύσσονται συνεχώς κοινωνικά, συναισθηματικά και σωματικά στα πλαίσια της οικογένειας και του σχολείου. Η σύγχρονη τάση λοιπόν μιας ορθής παροχής υγειονομικών υπηρεσιών (σύμφωνα με σύγχρονες παιδιατρικές κλινικές στην Αυστραλία) λαμβάνει μια παιδοκεντρική αναπτυξιακή προοπτική.

Οι νέες κατευθυντήριες γραμμές αναπτύχθηκαν σε διαβούλευση με ειδήμονες γιατρούς, τα μέλη της κοινότητας των τρανς, των οικογενειών τους και των σχετικών οργανώσεων υποστήριξης. Γνωρίζουμε γενικά παροχή υποστηρικτικής φροντίδας κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας συμβάλλει στη βελτίωση της ψυχικής ευημερίας στη μετέπειτα ζωή.

Καθώς η ποικιλομορφία των φύλων είναι ένα άγνωστο πεδίο για πολλούς, οι κατευθυντήριες γραμμές περιλαμβάνουν μια λίστα με κοινούς όρους. Η γλώσσα εξελίσσεται ταχέως και οι άνθρωποι μπορούν να χρησιμοποιούν λέξεις με διαφορετικούς τρόπους. Ένα σημαντικό μέρος της επιμόρφωσης είναι να κατανοήσουμε και να χρησιμοποιήσουμε τις ορθές ορολογίες.

Επιπλέον, οι αποφάσεις για την επιβεβαίωση ταυτότητας φύλου ενός νέου ατόμου πρέπει να λαμβάνονται πρωτίστως από το άτομο έπειτα από διάλογο με τους οικείους του και τους αρμόδιους υγειονομικούς φορείς.

Τονίζεται ότι οι θεραπείες "μετατροπής" ή "αποκατάστασης" (conversion therapy) οι οποίες προσπαθούν να αλλάξουν τη συμπεριφορά και τις αντιδράσεις κάποιου ατόμου ώστε να είναι πιο ευθυγραμμισμένες με το φύλο που του αποδίδεται κατά τη γέννηση καταδικάζονται έντονα.

Οι κατευθυντήριες γραμμές παρέχουν χωριστά τμήματα παροχής φροντίδας στα παιδιά πριν και μετά την έναρξη της εφηβείας αφού οι ανάγκες διαφοροποιούνται ραγδαία. Ως εκ τούτου απαιτούνται πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις (ψυχολογική υποστήριξη, κοινωνική μετάβαση, εκπαίδευση φωνής και επικοινωνίας, συμβουλευτική γονιμότητα, ορμονική παρέμβαση και χειρουργική επέμβαση).

Πολλοί επαγγελματίες μπορεί να φανούν χρήσιμοι στο γόνιμο πολιτικό διάλογο διαχωρίζοντας τους ρόλους των κλινικών γιατρούς, των παιδιάτρων, των ενδοκρινολόγων, των αφροδισιολόγων, των νοσηλευτών, των λογοθεραπευτών, των παθολόγων, των βιολόγων εξειδικευμένων σε θέματα βιοηθικής, των ακαδημαϊκών ανθρωπιστικών επιστημών και των δικηγόρων .
Ως σχετικά νέα προσπάθεια, η υγειονομική περίθαλψη που σχετίζεται με το φύλο για παιδιά και εφήβους περιβάλλεται από μύθους και παραπληροφόρηση. Η πρόσβαση σε αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης αποτελεί πρόκληση για τους ιατρούς, τους ασθενείς και τις οικογένειες.

Ευελπιστούμε ότι οι κατευθυντήριες γραμμές των σύγχρονων κρατών θα μας να διευκολύνουν ώστε τα τρανς άτομα να αναγνωρίζονται νομικά σε όλα τα επίπεδα, να λαμβάνουν υποστηρικτική φροντίδα εφόσον το επιλέγουν και να οδηγούνται σε μια ολοκληρωμένη, ευτυχισμένη και αυθεντική ζωή.