Η εξαφάνιση ενός προσώπου ως αυτή καθεαυτή απειλή για τη ζωή του και η διαρκής υποχρέωση του Κράτους διερεύνησης της εξαφάνισης

Του Γιώργου Καζολέα, Δικηγόρου

Το άρθρο 2 παρ.1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) ορίζει ότι «το δικαίωμα εκάστου προσώπου εις την ζωήν προστατεύεται υπό του νόμου».

Σύμφωνα με την πάγια νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), το πρώτο αυτό εδάφιο του άρθρου 2 § 1 υποχρεώνει το κράτος όχι μόνο να απέχει από την εκ προθέσεως και παράνομη αφαίρεση της ζωής, αλλά και να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα για τη διαφύλαξη της ζωής των ατόμων που υπάγονται στη δικαιοδοσία του.[1] Η υποχρέωση του κράτους από αυτή την άποψη εκτείνεται πέραν του πρωταρχικού του καθήκοντος να εξασφαλίσει το δικαίωμα στη ζωή, με τη θέσπιση αποτελεσματικών ποινικών διατάξεων στην αποτροπή της διάπραξης αδικημάτων εναντίον του ατόμου, μέσω υποστηρικτικών μηχανισμών επιβολής του νόμου για την πρόληψη, την καταστολή και την επιβολή κυρώσεων για την παραβίαση αυτών των διατάξεων.[2] Το άρθρο 2 της ΕΣΔΑ συνεπάγεται ακόμα τη θετική υποχρέωση των αρχών να λαμβάνουν προληπτικά επιχειρησιακά μέτρα για την προστασία ενός ατόμου, του οποίου η ζωή κινδυνεύει από τις εγκληματικές πράξεις άλλου ατόμου[3].  

Η εξαφάνιση ενός προσώπου εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 2 παρ.1 ΕΣΔΑ. Αποτελεί μια ειδική περίπτωση διαρκούς επικινδυνότητας,  που χαρακτηρίζεται από μια συνεχιζόμενη κατάσταση αβεβαιότητας στην οποία υπάρχει έλλειψη πληροφόρησης ή ακόμη και σκόπιμη απόκρυψη πληροφοριών ή και σύγχυση πληροφοριών ή παραπληροφόρηση, συσχετιζόμενη με την πάροδο του χρόνου, που παρατείνει και εντείνει την αγωνία των συγγενών του θύματος/εξαφανισμένου προσώπου με το πρόσθετο διακριτικό στοιχείο της επακόλουθης αδυναμίας λογοδοσίας για την τύχη του αγνοούμενου.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, η κρατική υποχρέωση για τη διαδικασία έρευνας για την τύχη του ελλείποντος προσώπου αποκτά διαρκή χαρακτήρα και πρέπει να συνεχίζεται όσο το πρόσωπο παραμένει εξαφανισμένο. Αυτό έχει σαν συνέπεια ότι η συνεχιζόμενη παράλειψη παροχής και διεξαγωγής της απαιτούμενης έρευνας θα θεωρείται διαρκής παράβαση της ΕΣΔΑ. Αυτό θα ισχύει ακόμη και όταν ο θάνατος του εξαφανισμένου προσώπου,  ιδίως όταν έχει παρέλθει μεγάλο χρονικό διάστημα από τη δήλωση εξαφάνισης, μπορεί να θεωρείται βέβαιος.[4]

Μια πολύ σημαντική παράμετρος την οποία θέτει το ΕΔΔΑ στη νομολογία του είναι η παραδοχή ότι η εξαφάνιση ενός προσώπου υπό ορισμένες περιστάσεις μπορεί να συνιστά αυτή καθεαυτή απειλή για τη ζωή του[5]. Στην περίπτωση του 35χρονου κατηγορούμενου, αξιωματικού της Εθνικής Φρουράς της Κύπρου, που ομολόγησε ήδη τη δολοφονία επτά προσώπων που είχαν δηλωθεί ως εξαφανισμένα, οι περιστάσεις αυτές θα μπορούσαν να στοιχειοθετηθούν συνδυαστικά από τις περιπτώσεις εξαφάνισης, από το γεγονός ότι τα αγνοούμενα πρόσωπα ήταν όλα αλλοδαπής προελεύσεως και όλα θηλυκού γένους, στοιχεία που θα μπορούσαν να συντείνουν σε αστυνομική έρευνα προσανατολισμένη σε ανθρωποκτονία με συγκεκριμένα κίνητρα και ειδικά χαρακτηριστικά αναγόμενα στην προσωπικότητα του δράστη.

Η εξαφάνιση ενός ατόμου υπό απειλητικές για τη ζωή του περιστάσεις θεμελιώνει κρατική υποχρέωση που απορρέει από το άρθρο 2 της Σύμβασης, να λάβει όλα τα απαραίτητα και κατάλληλα επιχειρησιακά μέτρα ώστε να προστατεύσει το δικαίωμα στη ζωή του εξαφανισθέντος προσώπου[6] . Κάθε αμέλεια που μπορεί να επέδειξαν οι αρχές κατά τη διερεύνηση περιστατικού εξαφάνισης προσώπου και των πραγματικών απειλών για τη ζωή του, πολύ δε περισσότερο η παντελής απουσία διερεύνησης, συνιστά παραβίαση της θετικής υποχρέωσης προστασίας που πηγάζει από τη θεμελιώδη διάταξη του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ.

* Γιώργος Καζολέας, Δικηγόρος -Διονυσίου & Συνεργάτες ΔΕΠΕ

____________________________________________
[1] Βλ. Απόφαση ΕΔΔΑ L.C.B. v. the United Kingdom, απόφαση της 9^ης Ιουνίου 1998

[2] Βλ.Απόφαση ΕΔΔΑ Medova v. Russia, απόφαση της 5ης Ιουνίου 2009

[3] βλ. Απόφαση ΕΔΔΑ Osman κατά Ηνωμένου Βασιλείου, απόφαση της 28ης Οκτωβρίου 1998.

[4] Βλ.Απόφαση ΕΔΔΑ Varnava and Others v. Turkey, απόφαση της 18/9/2009

[5] Βλ.Απόφαση ΕΔΔΑ Medova v. Russia, απόφαση της 5ης Ιουνίου 2009 & Απόφαση ΕΔΔΑ  Osmanoğlu v. Turkey απόφαση της 24ης Απριλίου 2008

[6] Βλ.Απόφαση ΕΔΔΑ  Osmanoğlu v. Turkey απόφαση της 24ης Απριλίου 2008