Διεθνής δικαιοδοσία σε θέματα υποχρέωσης διατροφής: Διατροφές επιδικασθείσες με απόφαση δικαστηρίου τρίτου κράτους - Αγωγή μεταρρύθμισης της απόφασης (ΔΕΕ)
Στις 27 Μαρτίου 2025, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) εξέδωσε απόφαση στην υπόθεση C‑67/24 (Amozov). Η υπόθεση προέκυψε από αίτηση προδικαστικής απόφασης του Πρωτοδικείου της Σόφιας, Βουλγαρία σχετικά με την ερμηνεία του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 4/2009 για την υποχρέωση διατροφής.
Η αιτιολογική σκέψη 15 του Κανονισμού αναφέρει τα εξής:
"Για να διασφαλισθούν τα συμφέροντα των δικαιούχων διατροφής και να ευνοηθεί η ορθή απονομή της δικαιοσύνης στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα πρέπει να προσαρμοσθούν οι κανόνες οι σχετικοί με τη διεθνή δικαιοδοσία, όπως απορρέουν από τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 44/2001 [του Συμβουλίου, της 22ας Δεκεμβρίου 2000, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (ΕΕ 2001, L 12, σ. 1)]. Η συνήθης διαμονή του εναγομένου σε τρίτο κράτος δεν θα πρέπει πλέον να αποκλείει την εφαρμογή των κοινοτικών κανόνων δικαιοδοσίας, και δεν θα πρέπει πλέον να προβλέπεται παραπομπή στους κανόνες δικαιοδοσίας του εθνικού δικαίου. Ενδείκνυται, συνεπώς, να καθορισθεί στον παρόντα κανονισμό σε ποια περίπτωση η δικαστική αρχή κράτους μέλους μπορεί να ασκεί επικουρική δικαιοδοσία".
Ιστορικό της υπόθεσης
Ο R. K., Βούλγαρος υπήκοος, είχε συνάψει γάμο με την K. Ch., η οποία έχει την καναδική ιθαγένεια. Απέκτησαν δύο τέκνα, την D. K. και τον E. K., τα οποία έχουν τόσο την καναδική όσο και τη βουλγαρική ιθαγένεια.
Το 2017 το Ανώτερο Δικαστήριο της Επαρχίας του Κεμπέκ, τμήμα οικογενειακών διαφορών, εξέδωσε απόφαση διαζυγίου των R. K. και K. Ch., με την οποία αποφάνθηκε και επί της γονικής μέριμνας. Με την εν λόγω απόφαση, το συγκεκριμένο δικαστήριο επέβαλε στον ενάγοντα της κύριας δίκης υποχρέωση να καταβάλλει σε καθένα εκ των ως άνω δύο τέκνων διατροφή ύψους 613,75 καναδικών δολαρίων (CAD) (περίπου 407 ευρώ) και στην πρώην σύζυγό του διατροφή ύψους 2 727,50 CAD (περίπου 1 809 ευρώ).
Ο ενάγων της κύριας δίκης άσκησε ενώπιον του πρωτοδικείου Σόφιας, Βουλγαρία, ήτοι του αιτούντος δικαστηρίου, αγωγή με αίτημα τη μεταρρύθμιση των ως άνω επιδικασθεισών διατροφών, προκειμένου να μειωθεί το ποσό της διατροφής ενός εκ των λόγω τέκνων, το οποίο εξακολουθεί να είναι ανήλικο, καθώς και να παύσουν οι υποχρεώσεις διατροφής της πρώην συζύγου και του ετέρου τέκνου, το οποίο έχει ενηλικιωθεί. Κατά την ημερομηνία ασκήσεως της εν λόγω αγωγής, ο ενάγων της κύριας δίκης διέμενε στη Σόφια (Βουλγαρία), ενώ οι εναγόμενοι της κύριας δίκης διέμεναν στον Καναδά.
Προς στήριξη της ως άνω αγωγής, ο ενάγων της κύριας δίκης διευκρίνισε ότι είχε ζητήσει την κίνηση πτωχευτικής διαδικασίας στον Καναδά και ότι η πτώχευση είχε κηρυχθεί στις 21 Ιουνίου 2018 με βεβαίωση απαλλαγής από τα χρέη του, η οποία είχε εκδοθεί από εγκεκριμένο εκκαθαριστή, καθώς και ότι εγκατέλειψε τον Καναδά το 2019 προκειμένου να εγκατασταθεί στη Σόφια. Επισήμανε επίσης ότι είναι άνεργος από τα τέλη του 2018 και ότι δεν διαθέτει ούτε κινητή ούτε ακίνητη περιουσία.
Το πρωτοδικείο Σόφιας διέταξε τη μέσω δικαστικής συνδρομής επίδοση των σχετικών δικαστικών πράξεων στους εναγομένους της κύριας δίκης, στην ευρισκόμενη στον Καναδά διεύθυνση η οποία μνημονευόταν στη δικογραφία. Δεδομένου ότι αυτοί δεν ευρέθησαν στην εν λόγω διεύθυνση, κλήθηκαν διά της θυροκολλήσεως ειδοποιήσεως στην καταχωρισμένη στη Βουλγαρία διεύθυνσή τους επικοινωνίας, ορίσθηκε δε ειδικός εκπρόσωπός τους.
Με το υπόμνημα αντικρούσεως που υπέβαλε ο ως άνω εκπρόσωπος, υποστηρίχθηκε ότι τα βουλγαρικά δικαστήρια στερούνταν διεθνούς δικαιοδοσίας να επιληφθούν της αγωγής με αίτημα τη μεταρρύθμιση των επίμαχων υποχρεώσεων διατροφής, επειδή οι εναγόμενοι της κύριας δίκης, οι οποίοι είναι δικαιούχοι διατροφής, δεν είχαν τη συνήθη διαμονή τους στη Βουλγαρία.
Με διάταξη της 6ης Μαρτίου 2023, το πρωτοδικείο Σόφιας περάτωσε τη δίκη λόγω ελλείψεως διεθνούς δικαιοδοσίας των βουλγαρικών δικαστηρίων. Το εν λόγω δικαστήριο διαπίστωσε, βασιζόμενο ιδίως στην αιτιολογική σκέψη 15 του κανονισμού 4/2009, ότι ο συγκεκριμένος κανονισμός αποτελεί νομοθέτημα γενικής ισχύος και ότι, ως εκ τούτου, τυγχάνει εφαρμογής στις σχέσεις με τρίτα κράτη, όπως είναι ο Καναδάς.
Ο ενάγων της κύριας δίκης προσέβαλε την ως άνω διάταξη ενώπιον του δικαστηρίου περιφέρειας του Δήμου Σόφιας, Βουλγαρία. Με διάταξη της 1ης Αυγούστου 2023, το εν λόγω δικαστήριο εξαφάνισε την ως άνω διάταξη του πρωτοδικείου Σόφιας και ανέπεμψε την υπόθεση ενώπιον του δεύτερου με σκοπό την επανάληψη της διαδικασίας.
Προς αιτιολόγηση της διατάξεως περί εξαφανίσεως της πρωτόδικης διατάξεως, το δικαστήριο περιφέρειας του Δήμου Σόφιας έκρινε, πρώτον, ότι οι κανόνες διεθνούς δικαιοδοσίας που προβλέπονται στα άρθρα 3 επ. του κανονισμού 4/2009 δεν έχουν εφαρμογή στις σχέσεις με τρίτα κράτη.
Δεύτερον, το συγκεκριμένο δικαστήριο επισήμανε ότι η αιτιολογική σκέψη 15 του εν λόγω κανονισμού αφορά τις αγωγές που ασκούν οι δικαιούχοι διατροφής και όχι εκείνες των υπόχρεων διατροφής και ότι η προμνημονευθείσα αιτιολογική σκέψη δεν πρέπει να ερμηνεύεται σε συνδυασμό με το άρθρο 3 του κανονισμού, με το οποίο θεσπίζονται γενικοί κανόνες διεθνούς δικαιοδοσίας, αλλά με το άρθρο 6 του κανονισμού, το οποίο διέπει τη συντρέχουσα δικαιοδοσία.
Τρίτον, το εν λόγω δικαστήριο διαπίστωσε ότι η πρώην σύζυγος του ενάγοντος της κύριας δίκης, η οποία είναι υπήκοος Καναδά, δεν υπόκειται στο δίκαιο της Ένωσης. Τέταρτον, το ίδιο δικαστήριο επισήμανε ότι, ελλείψει συνθήκης στον τομέα των υποχρεώσεων διατροφής μεταξύ της Δημοκρατίας της Βουλγαρίας και του Καναδά, οι σχέσεις μεταξύ των διαδίκων της κύριας δίκης δεν διέπονται από το διεθνές δίκαιο. Κατά συνέπεια, το δικαστήριο περιφέρειας του Δήμου Σόφιας έκρινε ότι θεμελιώνεται διεθνής δικαιοδοσία των βουλγαρικών δικαστηρίων λόγω της βουλγαρικής ιθαγένειας του ενάγοντος της κύριας δίκης, σύμφωνα με τους εθνικούς κανόνες ιδιωτικού διεθνούς δικαίου.
Το πρωτοδικείο Σόφιας επισημαίνει ότι δεν συμφωνεί με την ερμηνεία την οποία προέκρινε το δικαστήριο περιφέρειας του Δήμου Σόφιας και ότι διατηρεί αμφιβολίες ως προς το ζήτημα ενδεχόμενης μη τηρήσεως των διατάξεων του κανονισμού 4/2009 σε περίπτωση εκδικάσεως της διαφοράς σύμφωνα με τις δεσμευτικές οδηγίες του δεύτερου δικαστηρίου.
Προδικαστικά ερωτήματα
Το Πρωτοδικείο της Σόφιας (αιτούν δικαστήριο) υπέβαλε στο Δικαστήριο της ΕΕ τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:
1) Έχει η αιτιολογική σκέψη 15 του κανονισμού [4/2009] την έννοια ότι δεν αντιτίθεται σε εθνική νομολογία κατά την οποία η διεθνής δικαιοδοσία των δικαστηρίων που επιλαμβάνονται αγωγών διατροφής για πρόσωπα που έχουν τη συνήθη διαμονή τους σε τρίτο κράτος (εν προκειμένω στον Καναδά) καθορίζεται από το εθνικό δίκαιο και όχι από τον [εν λόγω] κανονισμό;
2) Έχουν τα άρθρα 3 και 8 του κανονισμού [4/2009] την έννοια ότι δεν αντιτίθενται σε εθνική νομολογία κατά την οποία ο όρος της “αίτησης διατροφής” δεν καταλαμβάνει αγωγή με αίτημα τη μείωση διατροφής και ότι τα άρθρα 3 έως 6 του κανονισμού εφαρμόζονται μόνον σε αγωγές χορηγήσεως διατροφής;
3) Έχει το άρθρο 6 του κανονισμού [4/2009] την έννοια ότι ο όρος “κοινή ιθαγένεια” καταλαμβάνει και τις περιπτώσεις στις οποίες ένας ή περισσότεροι διάδικοι έχουν διπλή ιθαγένεια ή καταλαμβάνει μόνον τις περιπτώσεις απολύτως ίδιας ιθαγένειας;
4) Έχει το άρθρο 7 του κανονισμού [4/2009] την έννοια ότι δεν επιτρέπει να γίνει δεκτό ότι συντρέχει “εξαιρετική περίπτωση” όταν ο υπόχρεος διατροφής ασκεί αγωγή με αίτημα τη μείωση της διατροφή και ο δικαιούχος διατροφής έχει τη συνήθη διαμονή του σε τρίτο κράτος και δεν έχει άλλο σύνδεσμο με την Ένωση εκτός από την ιθαγένειά του;»
Η Απόφαση
Το ΔΕΕ αποφάνθηκε ότι:
1)Το άρθρο 1, παράγραφος 1, του κανονισμού (ΕΚ) 4/2009 του Συμβουλίου, ερμηνευόμενο σε συνδυασμό με την αιτιολογική σκέψη 15 του εν λόγω κανονισμού,έχει την έννοια ότι:
αγωγή με αίτημα τη μεταρρύθμιση αποφάσεως περί υποχρεώσεων διατροφής εκδοθείσας από δικαστήριο τρίτου κράτους που δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος στη Σύμβαση της Χάγης του 2007, η οποία αποσκοπεί, εν μέρει, στη μείωση του ύψους διατροφής και, εν μέρει, στην παύση των επίμαχων υποχρεώσεων και η οποία ασκείται ενώπιον δικαστηρίου κράτους μέλους από τον υπόχρεο, ο οποίος είναι υπήκοος του συγκεκριμένου κράτους μέλους και έχει τη συνήθη διαμονή εντός του κράτους αυτού, κατά των δικαιούχων των εν λόγω υποχρεώσεων διατροφής οι οποίοι έχουν τη συνήθη διαμονή τους στο ως άνω τρίτο κράτος και εκ των οποίων ένας έχει μόνον την ιθαγένεια του συγκεκριμένου τρίτου κράτους, ενώ οι λοιποί έχουν την ιθαγένεια τόσο του τρίτου κράτους όσο και εκείνη του εν λόγω κράτους μέλους, εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του εν λόγω κανονισμού.
2) Το άρθρο 6 του κανονισμού 4/2009 έχει την έννοια ότι:
ο κανόνας περί συντρέχουσας διεθνούς δικαιοδοσίας των δικαστηρίων του κράτους μέλους της κοινής ιθαγένειας των διαδίκων τυγχάνει εφαρμογής σε περίπτωση κατά την οποία οι εναγόμενοι έχουν, εκτός της ιθαγένειας του κράτους μέλους του δικαστηρίου που έχει επιληφθεί της υποθέσεως, και την ιθαγένεια τρίτου κράτους.
3) Κατ’ ορθήν ερμηνεία του άρθρου 7 του κανονισμού 4/2009:
εμπίπτει στην έννοια των «εξαιρετικών περιπτώσεων», κατά το εν λόγω άρθρο, οι οποίες παρέχουν στο δικαστήριο κράτους μέλους τη δυνατότητα να επιληφθεί διαφορών βάσει του κανόνα διεθνούς δικαιοδοσίας του forum necessitatis τον οποίο προβλέπει το συγκεκριμένο άρθρο, περίπτωση κατά την οποία αγωγή με αίτημα τη μεταρρύθμιση αποφάσεως περί υποχρεώσεων διατροφής εκδοθείσας από δικαστήριο τρίτου κράτους που δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος στη Σύμβαση της Χάγης του 2007, η οποία αποσκοπεί στην παύση των επίμαχων υποχρεώσεων, υποβάλλεται ενώπιον δικαστηρίου κράτους μέλους από τον υπόχρεο, ο οποίος είναι υπήκοος του εν λόγω κράτους μέλους και έχει τη συνήθη διαμονή του εντός του κράτους αυτού, κατά του δικαιούχου των υποχρεώσεων διατροφής, ο οποίος είναι υπήκοος του ως άνω τρίτου κράτους και έχει τη συνήθη διαμονή του εντός του τρίτου αυτού κράτους, υπό την προϋπόθεση ότι δεν είναι ευλόγως δυνατή ή ότι είναι ανέφικτη η άσκηση τέτοιας αγωγής ενώπιον των δικαστηρίων του οικείου τρίτου κράτους και η εκδίκασή της από αυτά.
Το πλήρες κείμενο της Απόφασης εδώ
Σχόλια